Oleh: ZIN MAHMUD (WARTAWAN UTUSAN)
Sumber: Utusan Malaysia 3 Jun 2006
HARI ini ialah Hari Ulang Tahun Keputeraan Yang di-Pertuan Agong, Tuanku Syed Sirajuddin ibni Almarhum Tuanku Syed Putra Jamalulail.
Bukanlah hari ini merupakan hari keputeraan sebenar Seri Paduka. Hari Ulang Tahun Keputeraan Yang di-Pertuan Agong ini merujuk kepada institusi tertinggi pemerintahan negara Malaysia.
Sememangnya dari segi amalan banyak negara-negara beraja di dunia, hari keputeraan mereka merupakan Hari Kebangsan masing-masing.
Tetapi sistem di Malaysia tidak meletakkan seseorang raja memerintah sepanjang hayatnya, sebaliknya kedaulatannya terhad pada tempoh lima tahun dan digilirkan antara Raja-raja Melayu melalui pemilihan yang dibuat di kalangan baginda dalam Majlis Raja-Raja.
Justeru untuk meraikan institusi Yang di-Pertuan Agong ini dipilih satu hari ulang tahun keputeraan yang ditetapkan setiap hari Sabtu pertama bulan Jun tidak kira tarikh sebenar hari keputeraan Yang di-Pertuan Agong.
Institusi Yang di-Pertuan Agong ini mula berfungsi dengan perisytiharan kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu pada 31 Ogos 1957. Sistem ini kemudian diteruskan oleh Malaysia apabila ia ditubuhkan pada 16 September 1963.
Justeru Yang di-Pertuan Agong Tanah Melayu ketiga, Tuanku Syed Putra ibni Almarhum Syed Hassan Jamalulail menjadi Yang di-Pertuan Agong pertama Malaysia.
Sungguhpun begitu, merujuk sebagai satu institusi tersendiri yang bebas daripada kedudukan wilayah kedaulatannya, Yang di-Pertuan Agong sekarang tetap dianggap sebagai Yang di-Pertuan Agong ke-12.
Yang di-Pertuan Agong merupakan institusi tertinggi dalam Perlembagaan Malaysia dan ia melambangkan kedaulatan kerajaan Kuala Lumpur ke atas wilayah-wilayahnya, sama ada terhadap Tanah Melayu, mahupun setelah penubuhan Malaysia, di peringkat awal termasuk Singapura, dan kemudiannya tanpa pulau itu sejak 15 Ogos 1965.
Namun begitu, kedudukan Yang di-Pertuan Agong hanya bersifat wakil kepada Raja-raja Melayu yang berdaulat di sembilan negeri-negeri Melayu di Malaysia.
Di negeri-negeri inilah terletak sebenar kedaulatan yang kemudian digabungkan dalam bentuk Persekutuan Malaysia dengan kekuasaan dibahagi-bahagi antara pihak persekutuan, antara pusat dan negeri menurut Perlembagaan Malaysia.
Kedaulatan
Sembilan Raja-raja Melayu mempunyai kedaulatan ke atas negeri masing-masing dan sebagai anggota Majlis Raja-Raja, mereka mewakilkan salah seorang raja-raja Melayu ini untuk mewakili mereka sebagai pemegang kedaulatan bagi seluruh Malaysia di pihak persekutuan.
Sementara negeri-negeri tidak beraja turut menerima kedaulatan Yang di-Pertuan Agong ke atas mereka melalui keanggotaan dalam Persekutuan Malaysia.
Yang di-Pertuan Agong melantik gabenor-gabenor dan Yang Dipertua Negeri untuk melebarkan kedaulatannya ke atas negeri itu sementara mereka pula mempunyai wakil dalam Majlis Raja-Raja tetapi tidak mempunyai hak mengundi atau menjadi Yang di-Pertuan Agong.
Sebelum kemerdekaan Tanah Melayu, kedaulatan Raja-raja Melayu hanya terhad kepada negeri masing-masing. Wilayah-wilayah Pulau Pinang, Melaka, Sarawak dan Sabah sudah berada di bawah kedaulatan Ratu Inggeris. Pulau Pinang, melaka dan Singapura adalah sebahagian daripada negeri-negeri Selat milik penjajah Inggeris. Kedaulatan Sarawak pula terletak pada keluarga Raja Brooke yang kemudian menyerahkan negeri itu kepada Inggeris. Sabah yang dikenali sebagai Borneo Utara sudah menjadi tanah jajahan Inggeris.
Sememangnya sebelum kedatangan penjajah, wilayah-wilayah ini terletak di bawah kedaulatan Raja-raja Melaka. Melaka adalah pusat Kesultanan Melaka yang kedaulatannya meliputi banyak wilayah di Sumatera dan Semenanjung Melayu, termasuklah Singapura. Pulau Pinang pula adalah sebahagian daripada wilayah kedaulatan Kesultanan Kedah. Sarawak merupakan sebahagian daripada wilayah Kesultanan Brunei dan Sabah pula menjadi sebahagian daripada kedaulatan Kesultanan Sulu.
Kebanyakan kesultanan Melayu zaman silam mempunyai susur galur daripada Kesultanan Melaka yang kedaulatannya sampai ke Brunei dan Pattani.
Nama Kesultanan Melaka adalah ciptaan ahli sejarah. Pada zamannya ia hanya dikenali sebagai Kesultanan Melayu dan pewaris kepada kerajaan Sri Wijaya yang pernah memerintah Sumatera dan Semenanjung dari Palembang.
Perbezaan utama Sri Wijaya dan Melaka ialah agama asas pemerintahannya iaitu Islam. Kerajaan Sri Wijaya berasas pada Hindu-Buddha. Bagaimanapun ia mempunyai asas kedaulatan yang dicipta awal lagi sebelum kedatangan agama Buddha dan Hindu dari India.
Konsep kerajaan Melayu tercipta daripada tamadun Sri Wijaya ini. Hubungan kedudukan antara raja dan rakyat dengan indah diungkapkan melalui kitab Sejarah Melayu. Di situlah diceritakan bagaimana terdapat dua raja bersaudara, Datuk Temenggong dan Datuk Perpatih. Temenggong mewujudkan sistem adat berasaskan lelaki sementara Perpatih berasaskan wanita.
Dalam pertembungan ini, Adat Perpatih bertapak di Minangkabau sementara Adat Temenggong di lain-lain tempat. Tetapi kedua-dua adat Melayu ini saling lengkap-melengkapi dan di Tanah Melayu, sistem perpatih ini terdapat di Negeri Sembilan. Ia turut menyumbangkan kepada kaedah sistem institusi Yang di-Pertuan Agong. Ini kerana pelantikan Yang DiPertuan Besar Negeri Sembilan adalah berasaskan sistem pemilihan antara sembilan raja.
Pemilihan
Dalam sistem moden Malaysia, pemilihan Raja-raja Melayu juga adalah antara sembilan raja.
Kejatuhan Seri Wijaya menyaksikan kemunculan kerajaan-kerajaan di Melaka dan Jawa. Kedua-dua Melaka dan Jawa mewakili pola sistem kedaulatan dalam politik orang Melayu.
Ketika Jepun datang ke Nusantara di dapati kedaulatan Raja-raja Melayu di tanah jajahan Belanda telah musnah. Tetapi di Tanah Melayu dan Brunei, kedaulatan raja-raja Melayu sebagai kesinambungan kepada Kesultanan Melaka yang berpindah menjadi Kesultanan Johor-Riau Lingga masih wujud.
Walaupun terpaksa tunduk pada Jepun, kedaulatan Raja-raja Melayu masih sah. Ia hanya tercabar dan dimansuhkan apabila Malayan Union ditubuhkan.
Raja-raja Melayu telah menandatangani penyerahan kedaulatan kepada Britain. Malayan Union meletakkan keseluruhan Malaya di bawah raja Inggeris.
Setelah orang Melayu yang digerakkan UMNO membantah dan akhirnya Malayan Union dimansuhkan, maka Persekutuan Tanah Melayu yang ditubuhkan pada tahun 1955 memulihkan kedaulatan Raja-raja Melayu di sembilan negeri Melayu.
Dengan kemerdekaan, kedaulatan Raja-raja Melayu melalui institusi Yang di-Pertuan Agong meliputi kembali kepada Melaka dan Pulau Pinang. Penubuhan Malaysia pula membawa kepada kedaulatan Raja-raja Melayu turut meliputi Sarawak, Sabah dan Singapura.
Konsep kedaulatan adalah berbeza daripada kekuasaan. Kekuasaan terletak pada kerajaan eksekutif yang dipilih oleh rakyat melalui sistem Parlimen. Sistem yang diamalkan oleh Malaysia ialah Raja Berperlembagaan dan Demokrasi Berparlimen.
Keseluruhan sistem ini mempunyai asal usul daripada Magna Carta antara Raja Inggeris dan pembesar-pembesar mereka yang merintis kepada konsep raja berperlembagaan.
Amalan demokrasi Westminster di negeri ini pula diubahsuai dalam menggubal konsep federalisme perlembagaan India. Perlembagaan India secara terperinci menjelaskan kekuasaan negeri dan pusat.
Maka konsep federalisme India dan raja berperlembagaan Britain ini menjadi asas kepada penggubalan Perlembagaan Malaysia berhubung dengan sistem raja berperlembagaan.
Namun konsep kedaulatan raja-raja dan sistem penggiliran dan pemilihan dalam institusi Yang di-Pertuan Agong berasal daripada tradisi tamadun politik Melayu sejak zaman kerajaan Sri Wijaya dan Kesultanan Melaka.