Filem dan bahasa Melayu

Oleh: Ku Seman Ku Hussain
Sumber: Mingguan Malaysia 6 November 2005


FILEM Sepet arahan Yasmin Ahmad baru-baru ini memenangi Anugerah Filem Terbaik Asia di Festival Filem Antarabangsa Tokyo ke-18 (TIFF-18). Sebelum itu Sepet memenangi Anugerah Filem Terbaik di Festival Filem Malaysia ke-18 (FFM-18).

Kemenangan Sepet di FFM-18 mencetuskan kontroversi. Antara yang dipersoalkan kenapa filem yang tidak menggunakan bahasa Melayu sepenuhnya boleh memenangi anugerah itu? Malah dipersoalkan lagi apakah dengan menggunakan bahasa Melayu, Cina dan Inggeris, Sepet boleh dianggap sebuah filem nasional?

Dalam Anugerah Skrin TV3 tidak lama dulu, ada juga yang bertanya kenapa filem Buli arahan Afdlin Shauki dipilih sebagai filem terbaik? Untuk makluman, filem Buli menggunakan bahasa Melayu dan Inggeris serta bahasa rojak.

Dalam Akta Finas, definisi filem nasional antaranya adalah filem yang menggunakan medium bahasa Melayu. Maka kalau dilihat dalam kes ini Sepet bukanlah filem nasional kerana tidak menggunakan bahasa Melayu. Lalu keistimewaan sebagai filem nasional tidak diberikan kepada Sepet antaranya pulangan cukai hiburan.

Kita tentu setuju usaha memartabatkan bahasa Melayu sewajar dengan kedudukannya sebagai bahasa kebangsaan. Bahasa Melayu sebenarnya tidak diendahkan bukan saja dalam filem tetapi pada majlis-majlis rasmi yang sewajarnya digunakan bahasa Melayu.

Baiklah, kita boleh memaksa Sepet menggunakan bahasa Melayu sepenuhnya dalam filem ini. Kerana kita setuju bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan, bahasa Melayu mesti menjadi medium dalam filem tempatan. Tetapi pada masa yang sama kita juga wajar realistik bahawa masalah penghinaan bahasa Melayu tidak selesai hanya mewajibkan filem menggunakan bahasa Melayu.

Kita juga jangan lupa bahawa filem adalah cermin psikik dan pemikiran sesuatu bangsa. Untuk mengenali sesuatu bangsa, tontonlah filem-filem yang dihasilkan oleh bangsa berkenaan. Maka apabila ada sebuah karya yang baik menggunakan medium bahasa Melayu, Cina dan Inggeris, kita wajar faham apa yang berlaku di luar filem terhadap bahasa Melayu.

Terlebih dulu sebelum menghukum filem yang tidak menggunakan bahasa Melayu sepenuhnya sebagai tidak patriotik, kita kena tengok apakah dasar bahasa kebangsaan kita sudah cukup mantap? Realitinya dasar bahasa kebangsaan kita tidak diendahkan.

Penggunaan bahasa Melayu dalam acara-acara rasmi sangat memalukan. Malah orang tanpa segan silu atau rasa bersalah memberikan reaksi spontan di depan kamera di televisyen dalam bahasa Inggeris. Kalau orang ramai menggunakan bahasa Inggeris, kita pasti boleh memaafkan sekalipun tidak wajar dimaafkan. Tetapi yang menggunakan bahasa Inggeris dan sebahagian besarnya bahasa rojak di kalangan pembuat dan pelaksana dasar.

Lihat saja bagaimana sikap orang-orang ini dalam program berita atau bual bicara di kaca televisyen. Mereka menggunakan bahasa rojak yang Melayu bukan, Inggeris pun bukan. Tetapi cara menggunakan bahasa itu seolah-olah suatu yang dimuliakan. Apabila ada filem atau sekian banyak drama di kaca televisyen menggunakan bahasa rojak (Inggeris campur Melayu), itu adalah gambaran kegagalan yang memalukan dasar bahasa kebangsaan kita. Untuk mencari jalan penyelesaian, tidak adillah menyalahkan filem atau drama seratus peratus. Ini kerana persoalan yang lebih besar adalah kegagalan dasar bahasa kebangsaan.

Bahasa rojak

Sebenarnya kita semua tidak gembira apabila ada filem-filem atau drama yang menggunakan bahasa rojak. Kita tentu malu dengan filem atau drama dari Indonesia misalnya yang menggunakan bahasa Indonesia biarpun ada slanga tertentu. Tetapi isu bahasa rojak dalam filem tempatan tercetus daripada isu lain yang lebih besar. Maknanya tidak salah kalau ada kalangan kita sensitif dengan penggunaan bahasa Melayu campur Inggeris campur Cina dalam filem tempatan. Tetapi kita wajar melihat pangkal isu bahasa dalam filem tempatan. Tentu ada pangkalnya dan kita jangan sama sekali cuba menyembunyikan pangkal dengan menilai pucuknya saja.

Soalnya kenapa kita terlalu beria-ia sangat mempersoalkan filem yang tidak menggunakan bahasa Melayu yang baik sedangkan dalam perkara lain bahasa Melayu tidak pernah dimuliakan? Kalau ada yang berkata bahasa Melayu menjadi alat penyatuan kaum, anggaplah itu satu propaganda murahan dalam konteks negara ini.

Jadi jangan sama sekali membuat sesuatu yang melulu untuk kelihatan patriotik. Itu suatu yang tidak sihat. Perbetulkan dulu pelaksanaan dasar bahasa kebangsaan dan menjadikan bahasa Melayu bahasa rakyat Malaysia, bukan kaum Melayu. Kegagalan melaksanakan dasar bahasa kebangsaan ini sebenarnya mempengaruhi penghasilan filem dan drama.

Orang filem tidak wajar dipersalahkan tetapi tanyalah kenapa yang digambarkan dalam filem benar-benar berlaku di dalam masyarakat? Kita percaya kalau semua kaum di negara ini bertutur dalam bahasa Melayu tentu tidak ada filem yang dibuat menggunakan bahasa Melayu, Inggeris dan Cina. Filem Indonesia menggunakan bahasa Indonesia kerana dasar bahasa kebangsaan mereka kuat. Maka tidak ada filem atau drama yang menggunakan bahasa rojak. Kalau digunakan juga, sudah tentu berasa sangat janggal.

Maka definisi filem nasional dalam Akta Finas wajar diteliti semula. Gugurkan peraturan hanya filem berbahasa Melayu saja yang diiktirafkan sebagai filem nasional. Ini sekadar untuk memberikan keadilan kepada karyawan yang menghasilkan filem dalam bahasa lain. Dalam filem, bahasa verbal hanya medium yang kecil untuk menjelaskan jati diri sesebuah filem kepada khalayak dunia.

Memang baik kalau dibuat dalam bahasa Melayu tetapi ini bukan kayu ukur untuk menonjolkan jati diri dan pemikiran bangsa dalam sesebuah filem. Filem ada bahasanya sendiri. Bahasa filem akan difahami oleh semua orang di seluruh dunia. Bahasa filem inilah yang menentukan sama ada sesebuah filem mampu menonjolkan jati diri atau sebaliknya.

Isu filem tempatan bukanlah kerana menggunakan bahasa rojak. Malah menggunakan bahasa Melayu yang baik sekalipun, masalah filem tempatan tidak akan selesai. Masalah utama filem tempatan adalah soal mutu pemikiran yang sangat rendah. Itu yang perlu ditekan kalau pihak berkuasa jujur mahu menangani masalah filem tempatan.

Lalu apabila ada filem yang bahasa Melayunya kurang baik, tetapi jelas mencerminkan sosiobudaya masyarakat majmuk negara ini, apakah ini bukan filem yang boleh mewakili negara sebagai filem nasional? Laksanakan dasar bahasa kebangsaan dengan betul dulu baru tanya kenapa filem tempatan guna bahasa Melayu, Cina dan Inggeris? Kalau pelaksanaan dasar bahasa kebangsaan hangat-hangat tahi ayam, lebih baik diam.